Soszka. Wojna się dzieciom nie przywidziała

- Czy ja mówiłam, że się chciałam powiesić? Plan był już dobry, fajny. Tylko sznura nie znalazłam – tymi słowami rozpoczyna się opowieść o nastoletniej Zosi, która w 1941 roku została brutalnie wyrwana z domu rodzinnego i wywieziona w głąb Rzeszy.

W czasie II wojny światowej dzieci spełniające kryteria rasowe były uprowadzane przez Niemców, a po zmianie tożsamości przekazywane do adopcji w rodzinach niemieckich, a także do niemieckich szkół i pracy w gospodarstwach.

Akcja rabowania i germanizowania dzieci została uznana przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze za zbrodnię ludobójstwa. Wiele dzieci umierało, zanim dotarły do miejsca przeznaczenia – wycieńczone biciem, głodem, trudami podróży. Zdarzało się, że w wagonach towarowych, którymi przewożono je w kolejne miejsca, znajdowano ciała tych, które nie przeżyły.

Skatowana przez SS-mana Zosia trafiła najpierw do obozu przesiedleńczego w Łodzi. Tam przeszła selekcję rasową, po której wysłano ją do pracy w gospodarstwie rolnym w Zagłębiu Ruhry. Starsze dzieci oraz te, które nie były na tyle czyste rasowo, by trafić na wychowanie do niemieckich rodzin i niezakwalifikowane od razu do eksterminacji, były przeznaczane do prac w gospodarstwach, fabrykach, przy robotach drogowych.

U niemieckich „baorów” Zosia staje się Soszką. Żyje w upokorzeniu. W koszmarnych warunkach. Zaprzyjaźnia się z młodą gospodynią, Niemką, oraz Polakami z sąsiednich gospodarstw. Powoli odnajduje się w nowej rzeczywistości. Dorasta. Obserwuje rodaków przymusowo wywiezionych do pracy, pracujących w pobliskiej fabryce. Widzi, jak toczy się ich życie, czym kończą się mieszane związki, co dzieje się z polskimi robotnicami, które zajdą w ciążę…

Wśród robotników fabryki Kruppa znajdzie się jej przyszły mąż. I tu się zaczyna kolejna opowieść. O życiu „po”. Bo po wojnie Soszka wróciła do Polski i stała się na znowu Zosią. Ale rodziców już nigdy nie spotkała. Zginęli w czasie działań wojennych. Po ukochanej mamie została jej tylko mała poduszka. Zbudowanie swojego życia na nowo po przeżyciach wojennych okazało się trudne.

Wspomnienia Soszki są barwne, szczegółowe, „fotograficzne” – jak sama to nazywa. Odmalowuje przed nami obrazy, które zapisały się w jej pamięci. Jej historia jest dla autorki osnową, wokół której tka relację o losach dzieci w czasie tej wojny. Poznajemy nie tylko Zosię, ale też Jacka – syna polskiego dziedzica, Taubę, która stała się Romą Kędzierską, czy Olę z łódzkiego obozu przesiedleńczego. Autorka pokazuje ich losy na tle wydarzeń historycznych, politycznych i ekonomicznych decyzji. Ta historia jest nie tylko pasjonująca i wciągająca, ale też niezwykle dobrze opowiedziana. Autorka przenosi czytelnika w czasie, odmalowuje świat bohaterki bardzo plastycznie i nie tylko oddaje jej głos, ale pozwala się z nią spotkać.

- Autorka opowiada nie tylko o Soszce, ale na jej przykładzie pokazuje cały mechanizm zbrodni, zniewolenia i upokorzenia człowieka: łódzkiego getta, pracowników przymusowych w Rzeszy, centralnego obozu aborcyjnego dla Westfalii Waltrop-Holthausen (materiały, które autorka zebrała podczas prac nad książką i dostarczyła do IPN, sprawiły, że Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wszczęła w tej kwestii śledztwo w sprawie zbrodni przeciwko ludzkości).

- Forma: to nie jest wykład, nie jest to też linearna historia z szerokim kontekstem, ale bardzo dobrze skonstruowana opowieść, gdzie różne wątki się przeplatają, by na koniec ułożyć się w całość. Na dodatek napisana z reporterskim talentem – dynamiczna, a jednocześnie wnikliwa.

AUTORKA

Ewelina Karpińska-Morek, nagradzana reporterka, dziennikarka współtworząca wspólną akcję Interii i Deutsche Welle "Zrabowane dzieci", w ramach której prowadzone były pierwsze polsko-niemieckie poszukiwania osób zrabowanych i wywiezionych w głąb Rzeszy w trakcie II wojny światowej. Uprowadzone dzieci poddawano przymusowej germanizacji. Dziennikarze towarzyszyli ofiarom w docieraniu do krewnych i odkrywaniu ich prawdziwej tożsamości. Ich działania zostały opisane w książce "Teraz jesteście Niemcami", której Ewelina Karpińska-Morek jest współautorką. Współorganizatorka pierwszej międzynarodowej konferencji naukowej, poświęconej temu tematowi.

Brała również udział w akcji „Zbrodnia bez kary”, zorganizowanej przez redakcje Interii, Deutsche Welle i Wirtualnej Polski. W ramach tego przedsięwzięcia dziennikarze docierali do krewnych nieukaranych niemieckich zbrodniarzy i ich ofiar. Historie katów, który uniknęli odpowiedzialności, zostały opisane w cyklu reportaży.